Ανατολικό ή Επιλιμένιο τείχος

Τα τείχη του Κάστρου της Χίου σχηματίζουν ένα ακανόνιστο πεντάγωνο και σώζονται σε αρκετά καλή κατάσταση, εκτός από το ανατολικό τείχος, το λεγόμενο επιλιμένιο. Σε μεγάλο βαθμό έχει καταστραφεί κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου, όταν κρίθηκε αναγκαία η μερική καταστροφή του για την επέκταση του λιμανιού.

Παρόλα αυτά, ακόμη και σήμερα εντοπίζουμε μερικά σωζόμενα τμήματα του τείχους, το οποίο έπαιξε καταλυτικό ρόλο τόσο στην προστασία του Κάστρου όσο και αργότερα, όταν στο πρώτο τέταρτο του εικοστού αιώνα σήκωσε με τις πέτρες και τις οχυρώσεις του τα σπιτάκια πολλών από τους πρόσφυγες της Μικρασιατικής Καταστροφής.

Μεταξύ του ανατολικού τείχους και του λιμανιού υπήρχε τάφρος, με την ονομασία Contrascarpa. Εξάλλου, σύμφωνα με τον Σταύρο Μαμαλούκο*, η εξωτερική παρειά του επιλιμένιου τείχους ήταν ελαφρά σκαρπωτή και αποτελεί νεότερη οχυρωματική κατασκευή. Αντίθετα, η εσωτερική παρειά του τείχους στη σημερινή του μορφή, η οποία εντοπίζεται στα σημεία όπου έχουν δημιουργηθεί τομές στο τείχος, π.χ. για τη διάνοιξη διόδων προς τον οικισμό, αποτελεί το παλαιότερο επιλιμένιο τείχος. Επιπλέον, υπάρχουν λείψανα δύο τετράγωνων πύργων, ο ένας προς την πλευρά του Νότιου Προμαχώνα και ο άλλος προς το Επιθαλάσσιο Τείχος, που ενίσχυαν το τείχος και επόπτευαν το λιμάνι. Μάλιστα, σύμφωνα πάντα με τον Μαμαλούκο, υπάρχει σχετική ενεπίγραφη πλάκα του 1405 (στο Μουσείο Χίου) που ανήκε μάλλον στον δεύτερο πύργο.

Το επιλιμένιο τείχος και η τάφρος που δέσποζε σε αυτόν, η λεγόμενη ***Contrascarpa***– από το βιβλίο του G. Ortolani

Ένα άλλο σημαντικό σημείο του επιλιμένιου τείχους είναι το αυτό που σήμερα βρίσκεται η είσοδος στην πλατεία του Κάστρου (προς την οδό Μπεν Ζαχαρίου) από το λιμάνι. Σε κάποιο σημείο αριστερά της εισόδου, βρισκόταν η μία από τις τρεις Πύλες του Κάστρου, η Θαλασσινή Πύλη, η λεγόμενη Porta di Marina, δηλ. η εμπορική πύλη.

Στη σημερινή οδό Μπεκρίδακη, μέρος του επιλιμένιου τείχους που είχε σωθεί και διαμορφώθηκαν σε κατοικίες, Φωτογραφίες Γ. Αμέντας

Σε κάθε περίπτωση, μια ανασκόπηση των όσων γνωρίζουμε από τους ιστορικούς για το Επιλιμένιο Τείχος, αλλά και όσων αυτό αδιάψευστα μαρτυρεί, δε μπορεί παρά να σταθεί και να αναδείξει την πλέον ιδιότυπη ίσως χρήση αυτού που οικοδομήθηκε και χρησιμοποιήθηκε για αιώνες ως οχυρωματικό αρχιτεκτόνημα. Αυτή η ιδιότυπη και μοναδική χρήση, που άλλωστε του προσδίδει μια ιδιαίτερη πολιτισμική και ιστορική αξία, δεν είναι άλλη από το ότι το τείχος αποτέλεσε το σπίτι αρκετών προσφύγων μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή. Είναι το μοναδικό σήμερα σημείο στο Κάστρο όπου σώζονται σπίτια κυριολεκτικά χτισμένα πάνω στο τείχος όπως βλέπετε και στη φωτογραφία. Το μοναδικό ίσως σημείο που έμεινε να μας θυμίζει τα δύσκολα εκείνα χρόνια.

Μέρος του επιλιμένιου τείχους όπου σώζονται προσφυγικά σπιτάκια, Φωτογραφία Μαίρη Βερβέρη

* Σταύρος Μαμαλούκος, Οι Γενοβέζικες Φάσεις των Οχυρώσεων, Πρακτικά Α’ Συνεδρίου Χίου για την Ιστορία και τον Πολιτισμό του νησιού, Στα πλαίσια του προγράμματος Columbus, 1992.